گروه اجتماعی آناج: فرش دستبافت ایرانی هنر کم نظیری از آمیختن نقش و رنگ است؛ هنری که با تار و پود ایرانیان عجین شده و علی‌رغم تلاش‌ها برای مصادره آن هنوز هم این هنر در دستان ایرانیان است و هیچ کشوری نتوانسته فرش‌های ایرانی را به قبضه خود در آورد. شهرهایی مانند تبریز، کاشان، نائین و قم حرف‌های بسیاری در حوزه فرش دستبافت دارند و بیش از دیگر شهرهای ایران فرش‌های دستبافت مرغوب و معروفی دارند اما در این میان تبریز بزرگترین مرکز تولید فرش دستباف در جهان به شمار می‌رود. تبریز در سال ٩۴ از طرف شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی فرش انتخاب شد و در سال ۹۶ از طرف همین شورا به عنوان “مرکز جهانی بافت فرش دستباف” انتخاب شده است. با وجود چنین جایگاهی برای فرش ایرانی و به ویژه فرش تبریز اما حال و روز این هنر_صنعت چندان خوب نیست و اگر فکر عاجلی برای آن نشود، ممکن است این هنر اصیل و قدیمی ایرانیان در سالهای نه چندان دور به طور کامل از بین رفته و به تصاحب دیگر کشورهای مدعی آن در بیاید.

مشکلات صادرات، درآمد پایین بافندگان فرش، عدم بیمه بافندگان و فعالین فرش و کمبود مواد اولیه مرغوب از جمله تهدیدهایی است که این هنر اصیل و البته ارزآور را در معرض خطر قرار داده است. اصلی‌ترین مشکل در این حوزه دغدغه‌های صادراتی است زیرا در صورت برطرف شدن این مشکل و گشایش صادراتی فرش دستبافت ایرانی نه تنها این حوزه رونق می‌گیرد بلکه با کسب درآمدهای ارزی دستمزد بافندگان فرش هم افزایش می‌یابد.

تهدید فرش دستبافت ایرانی با مواد اولیه نامرغوب

نازنین حاجیلی از کارشناسان فرش در گفت‌وگو با آناج در خصوص وضعیت فرش دستبافت ایرانی و تبریز عنوان می‌کند:” هنر فرش ایرانی یکی از اصیل‌ترین هنرها در جهان است که هرچه کشورهایی نظیر چین و برخی دیگر از کشورها برای تقلید از آن تلاش کنند، قطعا راه به جایی نخواهند برد. کشیدن نقشه‌های ظریف فرش و گره‌هایی که به تار و پود آن زده می‌شود توسط هرکسی به جز هنرمندان ایرانی انجام شود، کاملا مشخص است و نمی‌توان هویت فرش ایرانی را تقلید کرد.”

وی با این حال خطرات جدی را تهدیدکننده فرش ایرانی می‌داند و می‌گوید:” یکی از چیزهایی که فرش دستبافت اصیل ایرانی را با فرش‌هایی که تلاش می‌کنند خود را مانند فرش ایرانی کنند مواد اولیه طبیعی در فرش‌های ایرانی است. در گذشته تمام مواد اولیه فرش دستبافت به صورت طبیعی تهیه می‌شد و حتی رنگ‌ها نیز به صورت طبیعی بودند اما این روزها مواد اولیه مصنوعی و پلاستیکی اصالت فرش دستبافت را تهدید می‌کند.”

این کارشناس فرش با اشاره به اینکه باید چشم انداز بلندمدت برای فرش داشته باشیم، ابراز می‌کند:” در حال حاضر بافندگان و طراحان فرش زیادی داریم و از این بابت مشکلی وجود ندارد اما با توجه به درآمد اندک بافندگان و حتی طراحان فرش و ادامه این روند آیا در پنجاه سال آینده اثری از این افراد خواهد بود؟ این روزها درآمد بافندگان فرش بسیار کم است و با این روند رغبتی برای فعالیت در این حوزه باقی نخواهد ماند و بدون بافنده فرش هم دیگر فرش دستبافتی وجود نخواهد داشت.”

وی با بیان اینکه فرش‌های دستبافتی مانند فرش هریس بیشتر در معرض تهدید هستند، یادآور می‌شود:” فرش‌هایی مانند فرش هریس عموما نقشه ندارند و بافندگان آن بعد از یکبار بافتن قالی آن را به صورت ذهنی یاد گرفته و می‌بافند اما با توجه به اینکه دیگر رغبتی برای جوانان برای فعالیت در این حوزه نمانده است، فراموش شدن نقشه‌های این فرش‌های دستبافت از جمله دیگر نگرانی‌ها در این حوزه است.”

وضعیت صادرات فرش دستبافت؛ هرروز بدتر از دیروز

سیدمرتضی میری،عضو هیات مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ایران در هم در گفت‌وگویی در خصوص وضعیت صادرات فرش دستبافت می‌گوید:” مصرف داخلی خوشبختانه همچنان برقرار است و بخشی از فرش‌های صادراتی را همان فرش‌هایی که سال‌ها در بازار داخلی مصرف می‌شود، تشکیل می‌دهد. بنابراین فرش‌های پرطرفدار داخلی وارد بازارهای جهانی می‌شوند.”

وی با اشاره به اینکه در بازارهای صادراتی سال گذشته شاهد افت بسیار شدید میزان صادرات بودیم، بیان می‌کند:” با کاهش ۷۲میلیون دلار صادرات نسبت به سال قبل از آن( سال۹۷) شاهد پایین‌ترین میزان صادرات در ۴۰سال اخیر بودیم. امسال نیز باتوجه به شیوع ویروس کرونا و همچنین آسیب‌هایی نظیر تعلیق کارت‌های بازرگانی و مسایل مالیاتی و ارزی تبعات خود را به شدت نشان داد و سبب شد تا شاهد افت ۳۴درصدی نسبت به ۴ماهه مشابه سال گذشته شویم.”

این عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ایران تاکید می‌کند:” در ۴ماهه سال ۹۹ متاسفانه شاهد صادرات ۱۵میلیون دلاری فرش دستباف بودیم که به نظر می‌رسد امسال به میزان صادرات سال گذشته هم دست نیابیم و روند نزولی صادرات همچنان برقرار باشد و اگر مشکلاتی که پیش از تحریم‌ها با آنها روبه رو بودیم نظیر سیاست‌گذاری‌های نادرست داخلی در صنایع تولیدی کوچک و متوسط و حوزه فرش دستباف که از نظر ماهیت و هویت با سایر حوزه‌های تجاری فرق دارد، همچنان مواجه باشیم روند نزولی میزان صادرات فرش دستباف ادامه‌دار باشد.”

کدام کشورها مقصد فرش ایرانی هستند؟

وی درباره مقاصد صادراتی فرش دستباف توضیح می‌دهد:” آمریکا یکی از مقاصد اصلی صادرات فرش ایرانی در دهه‌های گذشته بوده اما بعد از خروج این کشور از برجام و بازگشت مجدد تحریم ها، می‌توان گفت ۲۵درصد بازار صادرات فرش دستباف از دست رفته است. کشورهای دیگری مانند آلمان،‌ امارات متحد عربی، ژاپن، لبنان و گاهی انگلستان سایر مقاصد فرش دستباف محسوب می‌شوند که در ۴ ماهه نخست سال ۹۹ بیشترین میزان صادرات فرش را به آنها داشته‌ایم.”

میری با اشاره به سیاست‌های بانک مرکزی برای بازگرداندن ارز و مشکلات متعدد صادرکنندگان فرش خاطر نشان می‌کند: “با توجه به اینکه نرمش و انعطافی در بانک مرکزی و ریاست آن مشاهده نمی‌شود،‌ فکر نمی‌کنم اتفاق مثبتی در حوزه صادرات ایران به ویژه صادرات فرش بیافتد.”

کوچ رفوگران تبریزی به ترکیه و آذربایجان

ظاهرا اما مشکل در حوزه فرش دستبافت تنها به بافندگان و صادرکنندگان محدود نمی‌شود و برای قشر رفوگران نیز مشکلات عدیده‌ای به وجود آمده که آنها را مجبور به مهاجرت به کشورهای همسایه می‌کند.

فرحناز رافع، رئیس مرکز ملی فرش ایران در حاشیه تجلیل از صادرکنندگان غیرنفتی در تبریز با انتقاد از اینکه هزینه‌های صادرات مجدد فرش از کشور افزایش بی‌رویه داشته و موجب مهاجرت رفوگران ما به ترکیه و آذربایجان شده است، می‌گوید:” برای ورود موقت فرش، رفو و سپس صادرات، ‌مبالغ زیادی مطالبه می‌شود که همین مساله باعث شده رفوگران تبریز به کشورهای همسایه مهاجرت کنند.”

وی با تاکید بر اینکه ترویج هنر-صنعت فرش، یکی از جلوه‌های اقتصاد مقاومتی است، عنوان می‌کند:” نام تبریز با فرش در ایران و جهان پیچیده است و این شهر باید در این حوزه مورد توجه قرار گیرد، متاسفانه بعد از سالها، صادرات ما رو به کاهش بوده و تولید با رکود مواجه شده است که باید سریعا آسیب شناسی و موانع رفع شود.”

رئیس مرکز ملی فرش ایران، با اشاره به اینکه رهبری در ساله 62 اعلام کرد که سیاست‌های ما برای حمایت از هنر-صنعت فرش ناکافی است، توضیح می‌دهد:” امروز که در سال 1399 هستیم، هنوز هم سیاست حمایتی ما ناکافی است و باید این نقیصه رفع شود. نمایندگان باید در مجلس قوانینی را وضع کنند که از صادرکنندگان ما حمایت شود و قوانین باید بگونه‌ای باشد که هر کسی نتواند تفسیر به رای کند.”

فعالیت دو میلیون نفر در حوزه فرش

وی، با بیان اینکه 2 میلیون نفر در این هنر-صنعت فعالیت دارند ولی مشکل بیمه آنها که مصوبه قانونی دارد هنوز حل نشده است، می‌گوید:” با حمایت دولت بیمه روستایی را برای 460 هزار قالیباف حل کردیم، برای بیمه درمان آنها هم با بیمه ایران مذاکره کردیم ولی قانون صریح داریم که باید تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار گیرند.”

انتهای پیام/