گروه اجتماعی آناج: حاصل چند ساعت کتابفروشی گردی در تبریز یک جمله است” حال کتاب و کتابخوانی هیچوقت خوب نمی‌شود” ناامیدی ترسناک است و ناامیدی اهل فرهنگ دوصدچندان ترسناک! کتابفروشان؛ یعنی کسانیکه در خط مقدم کتاب هستند سنگرهایشان را بی دفاع می‌بینند و هیچ اسلحه‌ای را هم برای پیروزی در جنگ فرهنگی کارساز نمی‌دانند. بیشتر کتابفروشی‌ها مناسبت زده شدند و حس و حالی برای حرف زدن ندارند، برخی مودبانه و به بهانه نداشتن وقت حرف زدن از کتاب و کتابخوانی را از سر باز می‌کنند و برخی وعده می‌دهند که بعدا شاید حرف بزنند.

در شهر بیش از دو میلیون نفری تبریز تعداد کتابفروشی‌‌ها به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد و اگر از کتابفروشی‌های تجاری که صرفا ازطریق فروش لوازم التحریر کسب درآمد می‌کنند، چشم پوشی کنیم باقیمانده کتابفروشی‌ها تبریز حال چندان خوبی ندارند. خیابان‌ها و کوچه‌های اطراف مصلی تبریز را که می‌گردیم به تمام کتابفروشی‌ها سر می‌زنیم؛ از کتابفروشی‌ها ارگ، اختر و دهخدا گرفته تا کتابفروشی دریا و سلام که در میان کتابخوان‌ها معروف است؛ هیچکدامشان دل و دماغی برای حرف زدن ندارند و به قول خودشان اوضاع به گونه‌ای نیست که برای حرف زدن درباره کتاب بر سر ذوق بیایند.

درآمد کتابفروشی‌ها از لوازم التحریر و دستبند

البته که در هرکدام از این کتابفروشی‌ها چندین مشتری به دنبال کتاب‌های دلخواهشان که عمدتا درسی است، می‌گردند اما با این وجود بازار کتاب‌خوانی در سایه افزایش سرسام آور قیمت کاغذ و کتاب و بی اهمیت شدن کتابخوانی در رکودی است که به قول کتابفروشی‌ها امیدی به بهبود اوضاعش نیست. صاحب کتابفروشی اختر ۲۷ سال است که مشغول به این کار است و بیشتر کتاب‌هایش مربوط به زبان و ادبیات ترکی است و به زبان ترکی آذربایجانی نوشته شده اما کتاب را دغدغه جامعه نمی‌داند و به خاطر سابقه کاری این حرفه را ادامه می‌دهد.

این کتابفروش تبریزی صاحبان کتابفروشی‌ها را مجبور به ادامه حیات با فروش لوازم التحریر می‌داند و می‌گوید:” شما به کتابفروشی‌های بزرگ و در مرکزشهر بروید، همه آنها درآمدشان را با فروش لوازم التحریر و دستبند و … کسب می‌کنند. تنها چند کتابفروشی در همین مسیر هستیم که به جز کتاب چیز دیگری نمی‌فروشیم که وضعیت ما هم چندان خوب نیست.”

صاحب این کتابفروشی کتاب را دغدغه جامعه نمی‌داند و عنوان می‌کند:” در وضعیت اقتصادی فعلی کتاب نه تنها دغدغه جامعه نیست بلکه کسانیکه دغدغه کتاب دارند هم نمی‌توانند آن را تهیه کنند. درآمد کتابخوانها در مقابل هزینه‌های سرسام آور کتاب بسیار کم است و اگر دولت بخواهد که به این حوزه کمک کند قبل از فرهنگ‌سازی باید هزینه کتاب را کم کند تا همان نسل کتابخوان از کتاب دست نکشند. البته چنین دغدغه‌ای در دولت هم وجود ندارد و کتاب و کتابخوانی مرده است و دیگر زنده نمی‌شود!”

وقتی مردم قهرمانانشان را نمی شناسند

حسین ساعی، نویسنده چندین کتاب در خصوص اشعار آذربایجان و نغمه‌های عاشقی است. او اخیرا هم کتاب را به چاپ رسانده که به گفته خودش بیش از ۵۰ جلدش هم به فروش نمی‌رود. این نویسنده درباره فرهنگ کتاب و کتابخوانی می‌گوید:” ملتی که قهرمانانش را نشنود محکوم به شکست است. مردم ما برای شناختن فرهنگ و قهرمانانشان زمان ندارند و همین می‌شود که کتاب به گوشه کتابفروشی‌ها می رود و قهرمانان دروغین به جای آنها می آیند.”

وی با بیان اینکه روی فرهنگ نمی‌شود قیمت گذاشت، عنوان می‌کند:” چندین سال از عمرمان را صرف کتاب می‌کنیم اما شاید حتی پنجاه جلدش هم به فروش نرود و همین مساله ما را ناامید می‌کند. فرهنگ و ارشاد حداقل باید از هر کتاب ۲۰۰ جلد خریداری کند تا نوسندگان و اهل کتاب سرخورده و ناامید نشوند.”

دنیای مجازی یا ریشه‌های سست کار فرهنگی؟!

اگرچه بسیاری فضای مجازی را عامل کاهش کتابخوانی می‌دانند اما نگاهی به فرهنگ مطالعه در سالهای قبل از همه‌گیری اینترنت و فضای مجازی نشان می‌دهد که حال کتابخوانی در کشورمان در دهه‌های گذشته هم خوب نبوده و ضعف در کار فرهنگی به جایی رسیده که شاید بسیاری از نوجوانان و جوانان به جز کتب درسی تا بحال کتاب دیگری نخوانده باشند!

اولویت‌های فرهنگی در سالهای اخیر هم به قهقرا رفته است و با بروز و ظهور الگوهایی مانند سلبریتی‌ها، ابتذال جایگزین فرهنگ غنی ایرانی شده و همین مساله هم کتاب و کتابخوانی را به مساله دسته چندم تبدیل کرده است.

سرانه مطالعه برای هر ۱۰۰ نفر ۲ و نیم متر!

شهرام خدایی‌، مدیرکل کتابخانه‌های آذربایجان‌شرقی در گفت‌وگو با آناج در خصوص هفته کتاب و کتابخوانی توضیح داد: ۱۵ کتابخانه نهادی و ۳۳ کتابخانه مشارکتی در سطح استان وجود دارد که بیش از سه میلیون جلد کتاب در این کتابخانه‌ها موجود است.

وی با اشاره به اینکه به خاطر کرونا عضویت و تمدید عضویت رایگان است، گفت: ۱۲۰ هزار نفر در استان عضو کتابخانه‌ها هستند. در سال ۸۸ چشم انداز ۲۰ ساله بنا بر آن بود که به ازای هر صد نفر ۸ متر مربع فضای کتابخانه باشد اما با وجود گذشت ده سال از این چشم انداز مساحت برای ۱۰۰ نفر حدود ۲/۶ متر مربع است.

وی با بیان اینکه امروز بالای ۶۰ کتابخانه استاندارد در استان مورد نیاز است، یادآور شد: در شرایط کرونایی نیاز به کتابخانه دیجیتال وجود دارد اما به دلیل نقض قانون کپی رایت امکان راه اندازیکتابخانه دیجیتال وجود ندارد.